Ogrody starożytnego Rzymu

Historia ogrodów to szczególny rodzaj historii sztuki, ponieważ - w odróżnieniu np. od rzeźb czy obrazów - wszystkie ogrody podlegały ciągłym zmianom i przebudowom, a przede wszystkim - materią sztuki ogrodowej są  żywe rośliny, które rosnąc i umierając zmieniają obraz ogrodu.

Staroperskie słowo pairidaeza, z którego wywodzi się słowo paradise oznacza ogród otoczony murem. W starożytnym Rzymie największy rozwój ogrodów przypada na okres cesarstwa. Rzymskie ogrody charakteryzowało umiłowanie krajobrazu otaczającego rozległe rezydencje. Główną inspirację stanowił religijny kult przyrody -świata zamieszkanego przez bóstwa i zapełnionego ich posągami. W ogrodach lokowano grobowce, kaplice i sanktuaria. Rzymskimi ogrodami zajmowali się doświadczeni ogrodnicy, których nazywano topiarius. Byli to ludzie o świetnych umiejętnościach, którzy tworzyli tereny zielone w miastach oraz na terenach wiejskich posiadłości bogatych obywateli rzymskich. Zajmowali się oni również strzyżeniem i odpowiednim prowadzeniem roślin. Zestaw roślin tworzyły : platon, topola, dąb, palma daktylowa, sosny hiszpańskie, cyprysy, graby , mimoza, akacja, drzewka cytrusowe, laurowe, figowe, rododendrony, jałowiec, winorośl, bukszpan i mirt. Niektóre z nich strzyżono nadając im najbardziej wyszukane kształty.

Rzymianie wykształcili trzy rodzaje ogrodów. Pierwszy to domowy ogród perystylowy, gdzie dziedziniec był otoczony przekrytą kopułą. Na tym sąsiadującą z triclinium (jadalnia ) dziedzińcu urządzono ozdobiony rzeźbami ogród, w którego centrum znajdował się basen lub fontanna. Ogród użytkowy w domach bogatych znajdował się również na tyłach, otoczony był murem lub drugim perystylem.

Termy Caracalli, 212-216 r. ne

 W cesarskim Rzymie Tyberiusza wielkie, otoczone portykiem ogrody (portikus) udostępniano publiczności , ale pierwszymi ogrodami publicznymi we współczesnym znaczeniu były ogrody otaczające termy - wielkie założenia kąpielowe, które oprócz funkcji higienicznych spełniały rolę parków i ośrodków sportowych, ponieważ w ich sąsiedztwie urządzano place gier i ćwiczeń na wzór greckich gimnazjonów.

Fragment ogrodu Villa Hadriana - na pierwszym planie Stoa Poikile

 Najbogatsi Rzymianie tworzyli rezydencje, tzw. ogrody willowe, osiągające czasami rozmiary i program ogromnego parku ( nawet do 300-hektarów). Przykładem jest Villa Hadriana, cesarska  rezydencja w Tivoli, składająca się z wielu obiektów zlokalizowanych na ogromnym terenie o charakterze parkowym. Rzymianie dbali o dostosowanie ogrodu do warunków klimatycznych. W rejonach, gdzie lata były upalne willę otaczano portykami, co miało zapewnić swobodną cyrkulację powietrza. Przykładem jest Stoa Poikile (Villa Hadriana), oryginalnie otoczona portykiem wysokości ok. 10 m. W miejscach o ostrzejszym klimacie dbano o osłanianie założenia od mroźnego wiatru.

Ogród w perystylu Casa dei Vettii

Chociaż niewiele mamy namacalnych pozostałości po rzymskiej sztuce ogrodowej, to idea sama w sobie przetrwała całe wieki i pozostała do dziś, stając się inspiracją dla kolejnych pokoleń. Szczególnie w renesansie rzymskie ruiny stanowiły prawdziwą kopalnię natchnienia dla architektów- kopiowano plany założeń, powielano proporcje; dochodziło nawet do ''pożyczania'' antycznych posągów, którymi ozdabiano nowe ogrody.

Epoka po epoce, ślady rzymskich założeń odnajdujemy na przestrzeni wieków w ogrodach europejskich i amerykańskich, aż do czasów współczesnych.


Źródła:

P. Hobhouse, Historia ogrodów,Warszawa 2005
Tezaurus sztuki ogrodowej, A. Mitkowska, M. Siewniak, Warszawa 1998

http://www.historiasztuki.com.pl/strony/007-01-00-HISTORIA-OGRODOW.html
http://www.miejski ogrodnik.pl/historia ogrodu/
http://sites. google.com/site/historia ogrodów/ogrody starożytne
http://www.architekturakrajobrazu.info/ogrody-i-parki/historia-ogrodow/388-ogrody-antyku-cz2-rzym